Bevolking inclusief leeftijdsgroepen gemeente Kerkrade, 1 januari

 bronnen: BRP Kerkrade (cijfers tot en met 1 januari 2017) en E,til progneff 2016 (prognosecijfers).

Uit bovenstaande tabel blijkt dat de bevolking sinds de jaren negentig in Kerkrade afneemt. In de periode 1990-2017 met 13,5 %. De daling zet zich verder voort met een afname van bijna 11% tot 2030. Met name de verandering in de bevolkingssamenstelling is belangrijk. Het proces van ontgroening en vergrijzing zal zich in de komende jaren voortzetten. In de voorbije 25 jaren heeft zich onder de jongere generaties tot 40 jaar een forse daling voorgedaan (afname van 39%). Deze trend zal zich tot 2030 voortzetten (afname van 19%). Het aantal jeugdigen (0-19 jaar) neemt af met 17% tot 2030 en het aantal senioren (65 e.o.) neemt fors toe met 24% tot 2030. Verder groeit het aandeel senioren van 24,1% naar 33,5%. In 2030 is rond 1/3 van alle inwoners in Kerkrade 65 jaar en ouder.
Naast de daling van de bevolking zal in de komende jaren voor het eerst ook het aantal huishoudens afnemen. Het aantal huishoudens is tussen 2000 en 2016 licht gedaald (in 2000 22.837 huishoudens en in 2016 22.638 huishoudens). Volgens de meest recente prognose zal in de periode van 2016 tot 2030 het aantal huishoudens met ruim 1.800 afnemen (afname van 8%). Naast de daling van het aantal huishoudens zal de gemiddelde grootte van de huishoudens (verdunning) geleidelijk dalen. In 2000 bedroeg de grootte 2,25 en in 2016 2,03. In 2025  zal de grootte circa 1,99 bedragen en in 2030  een grootte van 1,97.

Onderstaand wordt ingegaan op de visie van de gemeente op krimp en de opgaven voor de woningvoorraad, de openbare ruimte en de voorzieningen. Om een indruk te geven van de kosten komen ook de financiën kort aan bod. Het blijkt overigens bijzonder lastig om de uitgaven voor “krimp” exact af te zonderen. Omwille van de efficiëntie en doeltreffendheid worden binnen projecten namelijk vaak zaken integraal opgepakt. De gerelateerde kosten zijn verweven in alle posten. Voor meer gedetailleerde informatie op bepaalde onderwerpen wordt verwezen naar beleidsveld 1 (Bouwen en Wonen) en paragraaf § 7 (Paragraaf Grondbeleid).

De gemeente Kerkrade heeft de krimp als autonome ontwikkeling geaccepteerd. Kerkrade trekt in dit kader gezamenlijk op met de gemeenten in de stadsregio Parkstad Limburg. Er is voor diverse thema’s gezamenlijk beleid opgesteld en er zijn regionale afspraken hierover gemaakt.

Bedreigingen
De gevolgen van krimp worden zichtbaar. Zo is het leegstandscijfer van woningen en winkels in Kerkrade relatief hoog en ligt leegstand dikwijls in combinatie met verpaupering van gebouwen en braakliggende terreinen op de loer. Het draagvlak voor voorzieningen komt verder onder druk te staan. Het voorzieningenniveau moet door minder inwoners gedragen worden. Daar waar in het verleden veel voorzieningen op buurtniveau aanwezig waren, zullen deze nu meer geclusterd moeten worden. Tot slot zijn er brede en financiële gevolgen. De inkomsten van de gemeente verminderen o.a. de algemene uitkering en de belastingen. In de afgelopen jaren neemt de gemiddelde WOZ-waarde van vooral woningen af. In 2009 bedroeg de gemiddelde woningwaarde in Kerkrade 149.000 euro en in 2016 122.000 euro. Dit betekent voor de gemeente dat de totale waarde van de woningvoorraad met circa 19% is afgenomen, in dit geval een concrete waardedaling van 675 miljoen euro. Navenant zijn de gevolgen van krimp ook voor externe partners (onderwijs, zorg, woningcorporaties, culturele instellingen, etc.) voelbaar. Daarentegen nemen de benodigde gemeentelijke uitgaven en die van de externe partners toe, zowel in de ruimtelijke, economische als sociale sector.

Kansen
De bevolkingsontwikkeling biedt ook kansen. Kerkrade kan, en zal, kiezen voor kwaliteit boven kwantiteit. Niet alleen de woningvoorraad wordt verbeterd, maar ook de woonomgeving. Doordat er meer ruimte vrijkomt, zal er meer aanleg van groen in en om de wijken mogelijk zijn. Dit komt het woon- en verblijfsplezier ten goede. De diverse centra en voorzieningen in Kerkrade hebben een kwaliteitsimpuls gekregen. Door voorzieningen te bundelen, is hier geïnvesteerd in “minder”. Naast deze kansen voor de wijken, blijft Kerkrade ook inzetten op de doorontwikkeling van toerisme.

Gemeentelijke visies
Op basis van de gemeentelijke structuurvisie Kerkrade 2010-2020 en het collegeprogramma 2014-2018 wordt middels de herstructurering duurzaam ingespeeld op demografische ontwikkelingen. De stadsdeelvisies “Kerkrade-West”, “Kerkrade-Oost I” en “Kerkrade Noord en Oost II” vormen hiertoe onze leidraad. Binnen deze kaders zal gekeken moeten worden naar nieuwe financieringsconstructies om te zorgen voor de verdere uitvoering van de transformatieopgave en het op peil houden van voorzieningen en leefbaarheid. Daarnaast staan de herinrichting van gebieden en openbare ruimten voor de komende decennia centraal. Binnen deze transformatieopgave passen we een verdunningsstrategie toe waarbij wordt uitgegaan van de kwaliteiten en kansen van verschillende type woongebieden. Leegstand en braakliggende terreinen zullen we actief en creatief in 2018 en volgende jaren gaan aanpakken.

In 2009 is de regionale herstructureringsvisie vastgesteld. Hieraan hebben alle Parkstadgemeenten en de daarin werkzame woningcorporaties meegewerkt. In deze visie is op stadsdeelniveau de opgave tot 2020 vastgesteld. Een belangrijke uitdaging is de transformatie van de woningvoorraad omdat er te veel woningen zijn. De transformatieopgave 2014-2020 voor de gemeente Kerkrade is vastgesteld op 1.200 woningen (1/3 van de totale opgave in de regio Parkstad Limburg). Er is tevens een doorkijk opgenomen tot 2030, deze bedraagt 1.440 woningen. De totale transformatieopgave tot 2030 bedraagt 2.640 woningen. Deze opgave zal eind 2017 door Stadsregio Parkstad Limburg worden herijkt op grond van de demografische ontwikkeling en de leegstand van de woningvoorraad in Kerkrade. Daarnaast zal de gemeente actief naar nieuwe financieringsmogelijkheden van de transformatieopgave blijven zoeken. Met betrokken partijen zal hier verder naar worden gezocht en pilots worden opgestart. De omvangrijke transformatie c.q. sloop reikt verder dan de woningvoorraad alleen, maar heeft ook gevolgen voor de woonomgeving, de sociale structuur en de leefbaarheid in de wijken.

In de periode 2009 tot en met 2017 zijn in totaal circa 1.000 woningen in Kerkrade gesloopt. Een groot deel heeft plaatsgevonden in de woonbuurten Heilust en Bleijerheide. In 2018 zullen er naar verwachting woningen worden gesloopt in de woonbuurt Bleijerheide.

Groen
Ten gevolge van de herstructurering van woongebieden, zal er meer openbare ruimte in de wijken komen. Deze zal hoofdzakelijk groen worden ingericht. Er ontstaan op die manier groene plekken in de wijk, maar ook groene zones door de wijken. Hierdoor worden groenstructuren beter met elkaar verbonden en worden de stadsranden ‘verzacht’. Op die manier ontstaan hoogwaardigere woonmilieus die een hogere leefbaarheid met zich meebrengen. De toename van het totaal oppervlak van de openbare ruimte, zal ook effect hebben op de kosten van het in stand houden daarvan.

Riolering
Een specifieke situatie geldt voor het rioleringsstelsel. Afname van het gebruik van het bestaande rioleringsstelsel zal geleidelijk gaan plaatsvinden, maar veel minder sterk dan de geprognosticeerde  bevolkingsontwikkeling. Dit verschijnsel wordt ook wel “kostenremanentie” genoemd. Hierdoor zal de financiële last voor het in stand houden van het rioolstelsel per inwoner (verder) gaan toenemen.

In 2015 is het verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (vGRP) 2016-2020 door de gemeenteraad vastgesteld. In dit plan is invulling gegeven aan de gemeentelijke zorgplicht voor grond-, hemel- en afvalwater. Ook zijn de investeringen, het beheer en onderhoud en de nieuwe tarieven (rioolheffing) opgenomen. Bij het bepalen van de tarieven is rekening gehouden met demografische veranderingen (minder huishoudens in totaal waarbij het aandeel eenpersoonshuishoudens verder toeneemt) en de transformatie- c.q. sloopopgave van 2.640 woningen tot 2030. Dit resulteert in een jaarlijkse stijging van de rioolheffing. Van een eenpersoonshuishouden 199 euro in 2017 naar 215 euro in 2020. Voor een meerpersoonshuishouden van 215 euro in 2017 naar 231 euro in 2020. De overige tarieven (bedrijfsaansluitingen) worden jaarlijks met 2% verhoogd. Daarbij is besloten om de afschrijvingstermijn terug te brengen van 50 naar 40 jaar. Om kosten te besparen en investeringen optimaal in te zetten wordt op het terrein van de afvalwaterketen intensief samengewerkt tussen de Parkstad Limburg gemeenten, het waterschap en de Waterleiding Maatschappij Limburg (WML).

Kerkrade zal inzetten op het bundelen van voorzieningen, zoals eerder in dit hoofdstuk is aangegeven. Op een aantal fronten is dit al flink in gang gezet.

Onderwijs
In de gemeente Kerkrade is de afgelopen jaren gewerkt aan een “krimpproof” onderwijshuisvesting welke hun vertaling hebben gekregen in het Integraal Huisvestingsplan Primair Onderwijs waarin de prognosecijfers van het aantal leerlingen richtinggevend zijn. Het centreren van het bijzonder onderwijs en openbaar onderwijs van OBS De Schatkist hebben bijzondere aandacht evenals de locatie van BS Bleijerheide welke extra ruimte nodig heeft als gevolg van een licht stijgend leerlingenaantal. Daarnaast zal op de locatie van BS Bleijerheide een noodzakelijke ver-/aanbouw plaatsvinden om de school de benodigde ruimte te bieden aan het licht stijgend leerlingaantal. Voor het overige worden tot 2026 geen grootschalige wijzigingen in de onderwijshuisvesting in Kerkrade meer verwacht.

Voor het voortgezet onderwijs bestaat alleen het VMBO onderwijs op de locatie Holz nog.
Een steeds verder ontwikkelend vernieuwend onderwijsaanbod waarbij niet alleen de school maar de totale leefomgeving als leeromgeving centraal komt te staan, krijgt echter steeds nadrukkelijke de aandacht.

Sportaccommodaties (buiten- en binnensportaccomodaties)
De demografische ontwikkeling heeft op de bezettingsgraad bij de buitensportaccommodaties weinig effect gehad omdat er sinds 2000 maatregelen zijn genomen waarbij rekening is gehouden met krimp. Ook bij binnensport is nauwelijks sprake van negatieve krimpeffecten geweest. De verwachting is ook dat waar er als sprake is van de trend dat er steeds minder georganiseerd in verenigingsverband gesport wordt, deze voor wat betreft het gebruik van binnensportaccommodaties wordt opgeheven door een toenemend gebruik van de accommodaties in ongeorganiseerd verband.
Met de nieuwbouw van gymzaal Plein en “de Spoorzoeker” en het onderbrengen van de gebruikers van gymzaal de Gracht welke uit de roulatie is gehaald in de Spoorzoeker is op het gebied van de binnensportaccommodaties een kwaliteitsslag gemaakt. De verouderde sporthal Kerkrade West maakt onderdeel uit van het haalbaarheidsonderzoek van het Center Court.

Overige

Ten aanzien van gemeenschapshuizen wordt steeds zichtbaarder dat een rendabele commerciële exploitatie nauwelijks haalbaar is en er gezocht zal moeten worden naar alternatieve invullingen om het sociale karakter en ontmoetingsplaats als spil in de wijk overeind te houden. Hierbij bestaat bijzondere aandacht voor gemeenschapshuis ’t Patronaat in Bleijerheide. Voor Kerkrade-West wordt in 2018 de nieuwe MFA Kerkrade West in de Heilust in gebruik genomen ter vervanging komen van de twee bestaande gemeenschapshuizen te weten de Auw Noeëdkirch Heilust en Heidsjer Tref.

Gelet op de bevolkingsontwikkeling, zal er meer behoefte aan zorg komen. Er komen immers meer ouderen. Er zal moeten worden ingespeeld op deze veranderende zorgvraag. Zowel sociaal, financieel als ruimtelijk moeten er maatregelen worden getroffen. Tot slot zal er ingezet moeten worden op de sociale cohesie. Door de veranderende bevolkingssamenstelling, de individualisering en de fysieke ingrepen in de wijken, verdient deze alle aandacht. Door een integrale aanpak zal Kerkrade moeten gaan voor een goed sociaal klimaat in de wijken en in de stad.

Evaluatie krimpmaatstaf gemeentefonds
In 2010 is besloten om gemeenten met een sterke bevolkingsdaling via het gemeentefonds een tegemoetkoming te geven voor eventuele kosten die met de bevolkingsdaling samenhangen. De “tijdelijke maatregel bevolkingskrimp (TMBK) – in de wandeling “krimpmaatstaf” - gold voor de begrotingsjaren 2011 t/m 2015.  De gemeente Kerkrade heeft circa € 5 miljoen ontvangen.

In 2015 is de evaluatie in opdracht van het ministerie BZK afgerond en naar betrokken gemeenten gestuurd. Uit het rapport Evaluatie “krimpmaatstaf” gemeentefonds is o.a. af te leiden dat:

• de bevolking in de gemeente Kerkrade in de periode 2006-2013 met 4,3% afnam;
• Kerkrade in de landelijke top 10 staat van sterk krimpende gemeenten;
• voorgesteld wordt het verdeelmodel te heroverwegen en voor de sterk krimpende gemeenten extra middelen in te zetten voor volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en stedelijke vernieuwing (omdat deze extra uitgaven door krimpgemeenten onvoldoende zijn verdisconteerd binnen het gemeentefonds).

Decentralisatie-uitkering Bevolkingsdaling
In 2015 heeft de minister van BZK per brief aan de Raad voor de Financiële verhoudingen  voorgesteld om vanaf 2016 de zogenaamde krimpmaatstaf te beëindigingen. Hiervoor in de plaats wordt een decentralisatie-uitkering Bevolkingsdaling toegekend aan de door het kabinet aangewezen krimpregio’s. Dit zijn in totaal acht regio’s, waaronder de regio Parkstad Limburg. Dit budget is toegekend aan de grootste gemeente in de regio die voldoet aan het criterium van minimaal 3% verwachte bevolkingsdaling, in dit geval de gemeente Heerlen. Daarnaast is vermeld dat besluitvorming over de besteding van de middelen aan de regio is. In de septembercirculaire gemeentefonds 2015 en in de meicirculaire gemeentefonds 2016 zijn de bedragen voor vijf jaar (2016 t/m 2020) vastgesteld. Voor Heerlen (regio Parkstad Limburg) wordt circa € 3,9 miljoen jaarlijks uitgekeerd, in totaal circa € 19,5 miljoen.
In het dagelijks bestuur van Parkstad Limburg van 24 juni 2015 is dit onderwerp besproken. Er zijn procesafspraken gemaakt over het overleg met de bestuurscommissies van de regio Parkstad Limburg en de gemeente Heerlen over de verdere uitwerking en de (regionale) besteding van deze gelden.
Afgesproken is dat 25% van de € 3,9 miljoen jaarlijks naar gemeenten gaan (op basis van de huidige verdeelsleutel binnen regio Parkstad Limburg, voor Kerkrade circa € 180.000 per jaar, in totaal tot en met 2020 circa € 0,9 miljoen) en 75% van de € 3,9 miljoen wordt ingezet voor projecten binnen de regio Parkstad Limburg. Dit betekent dat er voor de komende vijf jaren bijna € 14,7 miljoen beschikbaar komt om de gevolgen van krimp regionaal aan te pakken. Daarbij zal 2/3 worden ingezet voor herstructurering van de woningvoorraad (circa 10 miljoen euro) en 1/3 voor economische structuurversterking (circa € 5 miljoen) voor de periode 2016 tot en met 2020. Van belang is dat de beschikbare gelden tot en met 2020 ook daadwerkelijk voor de gevolgen van bevolkingsdaling worden ingezet.
Voor de 1^e tranche decentralisatie-uitkering Bevolkingsdaling heeft de gemeente Kerkrade een financiële bijdrage gevraagd voor de uitvoering van de pilot aanpak particuliere woningvoorraad in Kerkrade-Oost. Op 12 oktober 2016 heeft het dagelijks bestuur van de Stadsregio Parkstad Limburg hiermee ingestemd en € 1,5 miljoen gelabeld voor de uitvoering in 2017.
Voor de 2e tranche decentralisatie-uitkering Bevolkingsdaling heeft het dagelijks bestuur op 12 april 2017  ingestemd om in de periode 2017 t/m 2020 € 850.000 beschikbaar te stellen voor de aanpak van particulier woningbezit.